Coğrafi Konum | Özel Konum, Matematik Konum
Bu yazı Hasan ERYILMAZ tarafından 03.06.2020 tarih ve 20:30 saatinde Coğrafya kategorisine yazıldı. Coğrafi Konum | Özel Konum, Matematik Konum
makale içerik
Coğrafi Konum, bir bölgenin Dünya üzerindeki yerini ifade eder. Coğrafi konum, bir bölgenin temel özelliklerini kazanmasındaki en önemli etkendir. Matematik ve Özel Konum olmak üzere ikiye ayrılır:
1. ÖZEL KONUM
Bir bölgenin paralel ve meridyenlerle açıklanamayan tüm coğrafi özellikleri özel konumdan kaynaklanır. Bir bölgenin su kütlelerine, kara parçalarına, yollara, yeraltı kaynaklarına, komşularına vb göre konumu özel konum kapsamında incelenir.
2. MATEMATİK KONUM
Bir bölgenin enlem ve boylamından kaynaklanan coğrafi özellikleri matematik konumunu oluşturur. Matematik konum enlem ve boylama göre belirlenir.
Coğrafi konum dersimize enlem ile devam ediyoruz.
ENLEM
Bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının açısal ifadesidir. Derece (°) dakika (‘) ve saniye (“) cinsinden ifade edilir.
Enlemin Etkileri:
1. Enlem numarası büyüdükçe, Güneş ışınlarının yere düşme açısı küçülür. Buna bağlı olarak; cisimlerin gölge boyu ve yönü, Güneş ışınlarının Atmosfer’deki tutulma oranı ve sıcaklık değişir.
2. Bir bölgede etkili iklim koşullarını belirleyen temel unsur enlemdir.
3. Enlem numarası büyüdükçe, yerçekimi artarken, çizgisel hız düşer.
4. Enlem numarası büyüdükçe gece-gündüz süreleri arasındaki fark da artar.
5. Enlem numarası büyüdükçe denizlerin tuzluluğu azalır.
6. Enlem numarası büyüdükçe tarımın ve yerleşmenin üst sınırı ile kalıcı kar sınırı deniz seviyesine yaklaşır
Güneş Işınlarının Yere Düşme Açılarının Hesaplanması:
a) Enlemden, Güneş ışınlarının yere düşme açısının bulunması;
Işınların dik geldiği enlem ile istenilen enlem arasındaki enlem farkı 90°den çıkartılarak sonuca ulaşılır.
Örnek:
21 Mart tarihinde 36° Kuzey enlemindeki Antakya’ya, Güneş ışınları kaç derecelik açı ile gelir?
Çözüm:
21 Mart tarihinde Güneş ışınları Ekvator’a dik gelmektedir. O halde 36°K enlemi ile ışınların dik geldiği enlem arasında 36°lik enlem farkı vardır.
90 – 36 – 54°
b) Işınların yere düşme açısından enlem bulma;
Verilen açı değeri 90° den çıkartılır. Elde edilen fark kadar, ışınların dik geldiği yerden kuzeye ya da güneye gidilir.
Örnek:
23 Eylül tarihinde, Güneş ışınlarını 49° İlk açı ile alan Kastamonu, hangi enlem üzerinde bulunur?
Çözüm:
90 – 49 = 41° açı farkı
23 Eylül tarihinde Güneş ışınları Ekvatora dik gelmektedir. Dik geldiği yerle verilen açı arasında 41° lik açı olduğundan, Kastamonu 41° K enleminde bulunur.
Coğrafi konum dersimize gölge boyları ile devam ediyoruz.
Gölge boyları
Gölge boyları, Güneş ışınlarının yere düşme açısına bağlı olarak yıl içinde değişir.
Yatay düzleme dik duran, düzgün bir çubuğa Güneş ışınları;
90°lik açıyla geliyorsa, gölge oluşmaz.
45°lik açıyla geliyorsa, gölge boyu cisim boyuna eşit olur.
45°lik açıdan büyük geliyorsa gölge boyu cismin boyunda küçük olur.
45°lik açıdan küçük geliyorsa gölge boyu cismin boyundan büyük olur.
Coğrafi konum dersimize boylam ile devam ediyoruz.
BOYLAM
Bir noktanın Başlangıç Meridyeni’ne olan uzaklığının açısal ifadesidir. Derece (°), dakika (‘) ve saniye (‘’) cinsinden ifade edilir.
Boylamın Etkileri:
1. Yerel saat farklarını belirler.
2. Saat Dilimlerini belirler.
Yerel Saat Hesaplamaları
Yerel Saat: Dünya üzerindeki bir boylamın Güneş’in karşısından geçişine göre ayarlanmış saatidir. Yerel saat hesaplamaları yapılırken şu esaslar dikkate alınmalıdır:
1; Bir boylam üzerinde yerel saat aynıdır.
2. Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı, her yerde 4 dakikadır.
3. Güneş doğuda erken doğup batarken, batıda geç doğup batar.
4. Doğuda yerel saat ileri, batıda ise geridir.
5. Ekinoks tarihlerinde, Güneş her yerde yerel saatle 6:00’da doğup 18.00’da batar.
a) Boylamdan yararlanarak yerel saat bulma;
Örnek:
20°D boylamında yerel saat 15:00 iken, 40°D boylamında yerel saat kaçtır.
40 – 20 = 20° meridyen farkı
20 x 4 = 80 dk
Bulunan 80 sayısı 60’a bölünür. Bölüm 1 kalan 20 olduğu için 1 saat 20 dk alınır. 15:00+1:20=16:20 bulunur.
b) Yerel saatten yararlanarak boylam bulma;
Örnek:
10°D boylamında yerel saat 16:40 iken, yerel saatin 15:00 olduğu boylamı bulunuz.
16 : 40 – 15 : 00 =1:40
100 : 4 – 25°’lik meridyen
25 -10 – 15°B
60 + 40=100 dakikalık zaman farkı vardır.
c) Güneşin doğuş – batış saatlerini bulma;
Örnek:
Türkiye’nin her yerinde 30°D boylamım yerel saati ulusal saat olarak kullanılmaktadır.
Güneş 21 Martta 33°D boylamındaki Kastamonu’da 5.48’de doğduğuna göre, aynı gün 37°D boylamındaki Sivas’ta kaçta batar?
37 – 33 = 4°’lik meridyen farkı
4 .4 = 16′ zaman farkı
5 : 48 – 16 =5:32 de doğar
5 : 32 +12:00=17.32 de batar.
d) Gündüz uzunluğundan Güneş’in doğuş- batış saatlerini bulma;
Örnek:
40°K enlemindeki Ankara’da, gündüz süresinin 14 saat olduğu bir günde, Güneş yerel saatle kaçta doğar ve batar?
14:2 = 7 saat
12:00 – 7:00 =5:00 da doğar
12:00+7:00=19:00 da batar.
SAAT DİLİMLERİ:
Her bölgenin kendi yerel saatini kullanmasından doğacak karışıklıkları önleyebilmek için Dünya 24 saat dilimlerine ayrılmıştır.
Her saat dilimi 15 boylamdan oluşur. Başlangıç Meridyeni’nin 7°30’ doğusundan ve batısından geçen boylamlarla sınırlandırılmış olan 0 ya da 24. Saat Dilimi olarak kabul edilmiştir.
Her saat diliminde saatler tam ortadan geçen boylama göre ayarlanır. Bu boylama Ayar Boylamı denir.
24 saat diliminden 0 ile 12 arasında yer alanlar DYK’de, 12 ile 24 arasında yer alanlar ise BYK’de yer alır.
Bir ülke Rusya, Kanada gibi doğu-batı yönünde geniş ise, aynı anda birden fazla saat dilimini kullanabilir
Saat dilimi sınırları, siyasal sınırları bölmemek için, boylamlardan sapmalar gösterebilir.
Türkiye kış döneminde İzmit’ten geçen 30°D boyla mına göre ayarlı II. Saat dilimini, yaz döneminde ise Iğdır’dan geçen 45°D boylamına göre ayarlı III. Saat dilimini kullanmaktadır. Bu değişimde amaç enerji tasarrufu sağlayabilmektir.
Tarih Değiştirme Çizgisi
Başlangıç Meridyeni’nin anti-meridyeni olan 180° meridyeni Büyük Okyanus’tan geçerek, Dünya’yı iki yarımküreye ayırır. Bu meridyen “Tarih Değiştirme Çizgisi” olarak kabul edilmiştir
Bu meridyenden DYK’ye geçildiğinde tarih bir gün ileri, BYK’ye geçildiğinde ise tarih bir gün geri olur.
Tarih değiştirme çizgisi, ülkelerin siyasal sınırlarını bölmemek için 180° meridyeninden sapmalar gösterir.