Özbek Türkçes Dersi 2

Diyaloglar

Birinci Diyalog
Aziz	Eshiting va gapni yozing.
Mike	Iltimos, sekin o’qing.
Aziz	Xo’p Siz meni tushunyapsizmi?
	İkinci Diyalog
Mike	Men bu gapni tushunmayman.
Aziz	Qaysi gapni?
Mike	"Sog’ bo’ling!" nima degani?
Aziz	Bu - yaxshi tilak. Siz uni do’stlaringizga aytishingiz mumkin
	Üçüncü Diyalog
Aziz	Mayk, yakshanbada siz qayerda bo’ldingiz?
Mike	Yakshanbada men uyda bo’ldim.
Aziz	Siz uyda nima qildingiz?
Mike	Men kitob o’qidim, televizor ko’rdim va do’stimga xat yozdim.

 

Vokabüler 

eshiting	dinleyin (kibar, emir kipi)
va	ve
gap	cümle
gapni	cümleyi (belirtme hali)
yozing	yazın (emir kipi)
iltimos	lütfen
sekin	yavaş
o’qing	okuyun (emir kipi)
o’qiyman	okurum / okuyorum / okuyacağım (geniş-gelecek zaman)
siz	siz
meni	beni (belirtme hali)
tushunyapsizmi?	anlıyor musunuz?
bu	bu
tushunmayman	anlamam / anlamıyorum / anlamayacağım (geniş-gelecek zamanın olumsuzu)
qaysi?	hangi? hangisi?
sog’	sağ
bo’ling	olun (kibar, emir kipi)
sog’ bo’ling	sağ olun
nima degani?	ne demek?
tilak	dilek
uni	onu (zamir, belirtme hali)
do’stlaringizga	dostlarınıza (iyelik, yönelme hali)
aytishingiz	söyleyişiniz / söylemeniz (iyelik)
mumkin	mümkün
yakshanbada	Pazarda (bulunma hali)
qayerda?	nerede?
bo’ldingiz	oldunuz / idiniz (görülen geçmiş)
uyda	evde (bulunma hali)
bo’ldim	oldum / idim (görülen geçmiş)
nima?	ne?
qildingiz	kıldınız / yaptınız (görülen geçmiş)
kitob	kitap
o’qidim	okudum (görülen geçmiş)
telivizor	televizyon
ko’rdim	seyrettim (görülen geçmiş)
do’stimga	dostuma (iyelik, yönelme hali)
xat	mektup
yozdim	yaxdım

Gramer ve Vokabüler Açıklamaları

Diyalog 1 için

Özbek Türkçesinde mastar fiilin köküne -moq ekleyerek yapılır:

eshitmoq	dinlemek
yozmoq	yazmak
o’qimoq	okumak

Mastar veya başka bir sonek olmadan, Özbek Türkçesi fiil kökü ikinci teklik şahıs ya da samimi hatta bazen kaba emir anlamı taşır.

eshit!	dinle!
yoz!	yaz!
o’qi!	oku!

Kibar bir emri ifade etmek için, fiilin kökü ünsüzle bitiyorsa -ing; ünlüyle bitiyorsa -ng eki fiil köküne eklenir.

eshit+ing	dinleyin
yoz+ing	yazın
o’qi+ng	okuyun

Gapni yozing cümlesinde -ni soneki belirtme durumu işlevindedir. Çoğu kez Türkiye Türkçesindeki -(y)I, -(y)U; -(n)I, -(n)U ile aynı biçimde kullanılır:

gapni yozing

cümle+yi yaz+ın

(Cümleyi yazın!)

 

Telaffuz Notları

Özbek Türkçesinde ng Anadolu ağızlarındaki nazal n sesinden daha çok 'n' ve 'g' ünsüzlerinin yanyana telaffuz edilmesi gibi bir ses verir. Özbek Türkçesinde emir sözleri son hecede düşen bir tonlamayla telaffuz edilir:

sekin o’qing

yavaş okuyun

Diyalog 2 için

Bir fiilin olumsuz şekli -ma sonekinin fiil köküne eklenmesiyle yapılır. Zaman ve şahıs ekleri bundan sonra gelebilir.

yoz!	yaz!	yozma!	yazma!
o’qi!	oku!	o’qima!	okuma!

Tushunmayman kelimesi geniş-gelecek zamanda bir olumsuz fiildir ve anlamam ya da anlamayacağım anlamına gelir. Fakat bazen Türkiye Türkçesinde şimdiki zamanla da karşılık bulabilir: anlamıyorum. Bu olumsuz biçim fiilin olumsauz şekline -y soneki getirilerek yapılır:

tushun+ma+y+man

anla+ma+-/-acak/-yor+ben

anlamam / anlamıyorum / anlamayacağım

Türkiye Türkçesinde olduğu gibi ismi nitelendirmek için sıfatlar her zaman addan önce gelir:

yaxshi tilak

iyi dilek

Aytishingiz mumkin (Söyleyebilirsiniz) isim-fiil aytishingiz (söyleyişiniz) ile mumkin (mümkün) kelimesinin birlikte kullanılmasıyla ifade edilir.

Sog’ bo’ling! (Sağ olun) Özbekler'in birbirlerine veda ederken kullandıkları bir ifadedir.

Diyalog 3 için

Bulunma halie eki -da çoğu kez Türkiye Türkçesindekiyle aynı işlevde kullanılır. Ünlü ve ünsüz uyumuna göre değişmez.:

uy	ev	uyda	evde
yakshanba	Pazar	yakshanbada	Pazarda / Pazar gününde

 

O’qidim (okudum), qildingiz (kıldınız / yaptınız) gibi fiil şekilleri görülen geçmiş zaman eki -di'yi içermektedir. Bu ek, fiil köküne eklenerek bir eylemin somut bir şekilde ve yakın bir zamanda tamamlandığını belirtir.

xat yozdim

mektup yazdım (ve onu yazmayı bitirdim)

Cümle Kalıpları

Bir kelime vurgulanacaksa genellikle yüklemden önce söylenir:

Yakshabada men uyda bo’ldim	Men uyda yakshanbada bo’ldim
Pazar+da ben ev+de idi+m	Ben ev+de Pazar+da idi+m
Pazar günü ben evdeydim.	Ben evde Pazar günü idim.

Özbek Atasözü

"Sog’ tanda -- sog’lom aql"

Türkiye Türkçesine Aktarma : Sağlıklı bir vücut sağlıklı bir akıldır.

Türkiye Türkçesindeki Sağlam kafa sağlam vücutta bulunur. sözüne benzemektedir.