Varoluşçuluk: Özge Anlam Arayışı

Varoluşçuluk, 20. yüzyıl felsefesinin en etkili ve tartışmalı akımlarından biridir. Temel iddiası, varoluşun özünden önce geldiğidir; yani önce var olur, sonra varlığımıza anlam yükleriz. Bu, klasik felsefenin aksine, insanın önceden belirlenmiş bir özünün olmadığını, aksine kendi özünü, kendi seçimleri ve eylemleriyle yarattığını savunur. Varoluşçuluğun bu ontolojik temeli, insanın özgürlüğünü, sorumluluğunu ve dünyadaki yerinin belirsizliğini vurgular. Bu belirsizlik, çoğu zaman varoluşsal kaygı ve anksiyeteye yol açar, ancak aynı zamanda yaratıcılık ve anlam arayışına da ivme kazandırır. Varoluşçuluğun öncüleri arasında Kierkegaard, Heidegger, Sartre ve Camus gibi düşünürler bulunur. Bunların her biri varoluşsal temaları farklı açılardan ele almış, ancak ortak paydada insanın özgürlüğü ve sorumluluğu üzerinde durmuşlardır. Örneğin, Kierkegaard'ın bireyin inanç ve varoluş ilişkisine dair analizi, Heidegger'in "varoluşun varoluş"unu sorgulaması ve Sartre'ın "özgürlük ve sorumluluk" felsefesi, varoluşçuluğun zengin ve karmaşık yapısını gösterir. Varoluşçuluğun, ahlaki değerlerin, toplumsal normların, dini inançların veya bilimsel gerçeklerin varlığını reddettiği iddiası kısmen doğrudur; ancak daha ziyade, bunların insanın kendi varoluşsal seçimleri ve öznel deneyimleri tarafından şekillendirildiğini savunur. Bu, bireyin kendi yaşamına anlam ve amaç kazandırma sorumluluğunu vurgulaması bakımından son derece önemlidir. Varoluşçuluk felsefesi, insanın özgürlüğünün ve seçimlerinin bilincinde olma çağrısı yaparak, pasif bir varoluştan aktif ve sorumlu bir varoluşa geçişi savunur. Bu geçiş, kaçınılmaz olarak angıstı içerebilir, ancak aynı zamanda insanın yaşamına derin bir anlam ve amaç katar.

Varoluşçuluğun bir diğer önemli yönü, "ölüm bilinci" kavramıdır. İnsan, varoluşunun sonlu olduğunu ve bir gün öleceğini bilir. Bu bilinç, varoluşsal kaygıya yol açabilir; ancak aynı zamanda yaşamın kıymetini daha derinden kavramamızı sağlar. Ölümün kaçınılmazlığı, yaşamımıza anlam yüklerken, aciliyet duygusunu da ortaya koyar. Her anımızın değerini bilmemiz ve yaşamımızı anlamlı kılmak için çabalamamız gerekliliği ortaya çıkar. Heidegger'in "varlık-olma" kavramı, ölümün varoluşsal gerçekliğinin altını çizer. Varoluşumuz, ölüm tarafından sınırlı olduğundan dolayı, yaşamımızın değerini ve anlamını sürekli olarak sorgulamamız gerekir. Bu sorgulama, bizi sürekli bir kendimizi keşfetme sürecine iter. Ölüm bilinci, yalnızca varoluşsal bir endişe değil, aynı zamanda insanın özgürlüğünü ve sorumluluğunu da vurgular. Çünkü, ölümün kaçınılmazlığı, yaşama biçimi ve değerlerimizi seçme sorumluluğumuzu daha da vurgular. Varoluşçu bakış açısıyla ölüm, mutlak bir son değil, yaşamı anlamlı kılmak için gereken bir dürtüdür. Varoluşçu düşünürlerin pek çoğu, ölüm korkusunu bastırmaya çalışmak yerine, bu korkuyla yüzleşip onu yaşamın değerini daha iyi anlamak için kullanmamız gerektiğini savunmaktadır. Ölümün getirdiği sınırlandırılmış zaman bilinci, yaşamı daha yoğun ve anlamlı yaşamamıza katkıda bulunur. Bu yoğun yaşam biçiminin temel amacı ise, varlığımızın geçici olduğunu kabul ederek; kendimizi ifade etmek ve kendi varlığımızın anlamını yaratmaktır. Bu, yaşamın her anına dair bir sorumluluk bilinci getirir ve her seçimin sonuçlarının farkında olmamızı gerektirir.

Varoluşçuluk felsefesinin etik boyutuna baktığımızda, bireyin özgürlüğü ve sorumluluğunun önemi daha da belirginleşir. Varoluşçulara göre, ahlaki değerler mutlak ve evrensel değildir; aksine, bireyin kendi varoluşsal seçimleri ve deneyimleriyle belirlenir. Sartre’ın “özgürlük ve sorumluluk” vurgusu, bu noktada önemlidir. İnsan, özünden bağımsızdır ve kendi değerlerini yaratır. Bu, bireyin kendi eylemlerinin sorumluluğunu almasını gerektirir. Başka bir deyişle, her birey kendi değerlerini yaratır ve onlara bağlı kalarak yaşar; başkalarının değer yargılarına bağlı kalmaz. Bu özgürlük, elbette, büyük bir sorumluluk getirir. Çünkü, yaptığımız her seçim, sadece kendi hayatımızı değil, aynı zamanda başkalarının hayatlarını da etkiler. Bu sorumluluğun bilincinde olmak, varoluşsal angıstı ile yüzleşmeyi gerektirir, ancak bu angıstı, varoluşsal anlamı bulmak için bir itici güçtür de aynı zamanda. Varoluşçuluğun ahlaki yaklaşımı, sonuç odaklı bir etik anlayıştan ziyade, eylem ve niyet odaklıdır. Yani, önemli olan eylemin sonucu değil, eylemin ardındaki niyet ve o eylemi gerçekleştiren kişinin sorumluluk bilinci, kişiliği ve özgürlüğü üzerinde durulur. Varoluşçuluğun ahlak felsefesi, herkes için geçerli olacak tek bir ahlak sistemini sunmaz; ancak bireyin kendi özgürlüğünden ve sorumluluğundan yola çıkarak kendi ahlaki ilkelerini oluşturmasını önerir. Bu da, her insanın kendine özgü ahlaki deneyimini ve yaşam biçimini şekillendirme olanağı sağlar. Dolayısıyla, varoluşçu etik, evrensel bir ahlak sistemi sağlamaktan ziyade, bireyin özgürlüğünü ve sorumluluğunu vurgular.