Venüs’te Yaşam Mı Bulundu?

Dün. Yani 14 Eylül 2020 tarihinde natüre dergisinde bir yazı yayımlandı. Sıcağı sıcağına bu videoyu hazırladım şu sebeple bu yazı ondan sonra ortalık resmen karıştı.

Venüs atmosferinde fosfin gazı bulunması ile alakalı olan bu yazı niçin bu kadar vaka oldu tek bir cümleyle özetleyebiliriz.

Bu keşif dünyadışı ömür ile alakalı insanlık tarihli ilk keşif olabilir.

Olabilir diyoruz şu sebeple birkaç senedir devam etse bile bu keşif hemen hemen oldukca yeni ve en önce sakin olmakta yarar var. Peki. Gelin fosfin nedir? Başka bir gezegende bulunması niçin mühim ve hepsi ne anlatım ediyor konuşalım.

Fosfin dediğimiz kimyacılara nazaran amonyağın fena bir ikizi benzer biçimde. Amonyakta bir nitrojen ve üç hidrojen atomu bulunurken buradaki nitrojeni alıp yerine fosfor koyduğunuzda fosfin elde edersiniz.

Şimdi aslolan vaka şu. Fosfin bir biyomarker’dır. Yani bir biyogösterge. Biyogöstergeler de biyolojik bir organizmanın ürettiği organik maddelerdir. Yani fosfin hayatın bir işaretidir. Penguen benzer biçimde hayvanların birtakım organlarında mikroplarla beraber gözlemleyebilirsiniz. Ya da bataklık benzer biçimde düşük oksijen bulunan ortamlarda.

Elbette öteki yandan kimyasal süreçlerle, birtakım fabrikalarda birtakım amaçlarla üretilmektedir. Aslında fosfini üretirken dikkatli de olmak lazım şu sebeple bizim benzer biçimde ömür formları için oldukca zehirlidir.

Fakat sıkıntı şu. Venüste bildiğimiz kadarıyla penguen de yok fabrikalar da.

İşte Cardiff Üniversitesinden Profesör Jane Greaves ve arkadaşları tam da bu suali soruyorlar.

Venüs’ün yüzeyinden 50 kilometre yükseklikteki, bu bizim atmosferimizin sınırı diyebileceğimiz noktadan nerede ise 10 kat daha yüksekte, bu gaz bulutu arasında fosfinin ne işi var?

2016 yılından beri geçindiren çalışmada bilhassa fosfini oluşturabilecek yaşamdışı bir kaynak bulmak için elinden geleni icra eden araştırmacılar bütün olasılıkları da elemiş durumda. Yani tespit ettikleri bu fosfinin şu an için biyolojik bir deposu bulunduğunu düşünüyorlar.

Araştırmanın başındaki Greaves de şu şekildeki söylüyor “Kariyerim süresince dünya dışı ömür bulmak içim uğraştım ve şu anda bu ihtimal karşıma çıkmış olduğu için inanılmaz heyecanlıyım. Fakat tekrar şayet kaçırdığımız bir şeyler varsa, bu fosfinin deposu yaşamdışı bir olguysa bütün veriler her insana aleni durumda, lütfen birileri bizlere söylesin. Çünkü bizler bulamadık.”

Peki inceleme kadrosu bu fosfini iyi mi buldu?

Bu çalışmada Hawaii’deki James Clerk Maxwell teleskobu ve Şili’deki ALMA isminde teleskop grubu kullanıldı. Fosfinin bu radyo teleskoplarının 1 mm’lik dalga uzunluğunda algıladığı bariz bir “emilim çizgisi” buunur ve dalga boyundaki iniş çıkışlara bakmış olduğunuzda ne tür moleküllerin venüsten yayılan ışınımlarda bu bir nevi kırılmayı yarattığını bulabiliyorsunuz.

Farklı kaynaklardan bütün verileri dikkatli bir biçimde inceleyen araştırmacılar da bu molekülün fosfin olduğu için eminler. Oranı da milyarda 10 ila 20 civarında ama bu nispet bile gereğinden oldukca oldukca fazla.

Asıl entresan olan ise şu. Güneş sistemimizde ömür bulmaktan bahsettiğimiz vakit bilinen Venüs o kadar da muhtemel bir yer değildi. Çünkü dünya ile karşılaştırdığımızda atmosferinin %96’sı karbondioksitten oluşan Venüs’ün yüzey sıcaklığı da 400 derecenin üzerindedir. Daha ilkin Venüs’e gönderilen feza araçları nerede ise dakikalar arasında dönem dışı kalmıştır bu nedenle. Rusya’nın gönderilmiş olduğu bir araçtan o birkaç dakika arasında bu sahneler gelebilmişti sadece.

Ancak tekrar de bu yaşama hiç de uygun olmayan gezegenin yüzeyinden uzaklaştıkça, fosfinin bulunmuş olduğu bölüm  20 aşama santigrat civarındadır.

Ancak tekrar de bu bölgedeki bulutlar da oldukca yoğun ve temelde  %75 ila %95  oranında değişen sülfürik asitten oluşuyor. Bu da hayattaki hayatı gerçekleştiren hücresel yapılar için ölümcül demektir.

Bu mevzuda da kadrodaki biyokimyacı William Bains Venüs’te fosfin deposu olabilecek muhtemel kaynakları derinlemesine inceliyor. Volkanlar, şimşekler ve hatta meteorların fosfine niçin olup olmadığına bakıyor.  Ancak bütün bunların gözlemlenen fosfin miktarını ortaya çıkaramayacak düzeyde olduğu kararına varıyor. Tüm bu kaynakların bu kadar fosfini üretebilmek için 10.000 kat daha kuvvetli olması gerekiyordu.

Bains’e nazaran Venüs’te bulunan mikropların ya asla görmediğimiz bir biyokimya yapısı var veya bir tür zırh geliştirmişler.

Temel olarak suyu seven bir ömür formu bir tür koruyucu zırh ile sülfürik asit damlacıklarının arasında gizlenebilirler. Fakat burada bahsettiğimiz mesela bakterilerin teflondan daha kalınca bir zırhı olması gerekiyor. Bu durumda iyi mi gıda elde edecekler veya iyi mi gaz alışverişi yapacaklar işte burası muamma diyor Dr Bains.

Ancak bir organizmadan bahsediyorsak muhtemel ömür döngüsü de şöyleki olabilir:

(1) Mikroplar, Venüs atmosferinin alt tabakalarında bitkisel bir durumda yaşıyor olabilir.

(2) Bunların sporları, yükselen akımlarla daha yaşanabilir bulut katmanlarına taşınabilir.

(3) Sıvı içerisine saklanan sporlar, metabolik olarak etken hale geçebilir.

(4) Bu mikroplar bölünürler ve damlacıklar birleşerek büyürler.

(5) Damlacıklar yeterince büyüyünce, atmosfer arasında batmaya başlarlar ve aşağılara indikçe artan sıcaklıklar dolayısıyla buharlaşırlar. Bu durum, mikropları sporlara dönüşmeye zorlar ve bunlar, en baştaki benzer biçimde alt katmanlarda bitkisel şekilde bekler.

Ve venüsün de uzun vakit ilkin bu kadar ölümcül olmadığı, aslen okyanuslarla kaplı olduğu bile düşünülüyor. Bu da hesaba katıldığında olasılıklar daha da güçleniyor.

Yani uzun vakit bütün olasılıkları dikkate alan araştırmacılar nihayetinde bu dün meydana gelen makaleyi yayımlamaya karar veriyorlar. Fakat en başta dediğim benzer biçimde bu “uzaylıları bulduk, dünya dışı hayatı keşfettik” seçimi bir yazı değil.

Bilimin temel amacına müsait bir biçimde bilgiyi paylaşmaktır bu. Herkesin erişimine açarak bu bulgulardan başka bilim adamlarının ne çıkaracağını görmek.

Çünkü bu bulguyla alakalı şüpheli olan bilim adamları da var. Avrupa Uzay Ajansından Colin Wilson bu bulgunun daha ilkin asla karşılaşmadığımız bir tür kimyasal tepkime cevabında ortaya çıkabileceği ihtimalinin kuvvetli bulunduğunu söyleyenlerden mesela.

Ya da tekrar dünyadışı ömür arıyorsak bunun için en kuvvetli adayların Mars veya Satürn ve Jüpiter’in uyduları olduğunda razı gelen bilim adamları var.

Yine de bu bulgunun bir tür ömür formunu işaret etmesi niteliğinde evrenimizin ömür mevzusunda tahmin ettiğimizden de varlıklı olabileceğini de söyleyenler var.

Yani bu şu an için oldukca coşku verici bulgunun tam olarak çözüme ulaştırılması için yapılması ihtiyaç duyulan bir şey var.

Gidip bakmak.

Evet. Venüs’e bir vasıta göndermek.

NASA’nın aslına bakarsan bu mevzuda bir emek vermesi mevcuttu. 2030’larda Venüs’ün atmosferindeki bulutlarda gezinecek bir tür balon ile alakalı çalışmaların tasarımı ile alakalı emek harcamalar başlamıştı.

Bu balonda atmosferdeki damlacıkların bileşimi incelenebilecek ve hatta mikroskop bile doldurularak orada bir tür ömür formu olup olmadığına da bakılabilecek.

Yani özetle elimizde ilk kez bu kadar kuvvetli bir keşif mevcut.

Özellikle kısa sürede mars’a ömür emaresi bulmak için yola çıkan bütün bilim adamları için oldukca sürpriz bir büyüme oldu bu. Bu sayede feza (uzay) araştırmalarında bütün bu kurumlar için yeni bir cephe açılmış olabilir.

Ve o nedenle bu kadar coşku verici. Ancak bir çok da şüpheci davranmakta yarar var. Muhtemelen bugün ve gelecek günlerde birçok yerde “uzayda yaşam (hayat) bulundu” konulu haberler ve videolar dolaşacak sadece bilim bu biçimde çalışmıyor biliyorsunuz. Şüphecilik yardımıyla sadece aslolan gerçeğe erişebiliriz.

Bakalım bu keşif önümüzde ne tür kapılar açacak ve daha derin araştırmalar cevabında ne tür keşifler bizi bekliyor olacak.

Ben de yakından takip ediyor olacağım bütün gelişmeleri. Herhangi bir keşif olduğunda da kesinlikle buradan paylaşacağım.

Kaynaklar:

https://www.nature.com/articles/s41550-020-1174-4

https://www.theatlantic.com/science/archive/2020/09/venus-life-phosphine-microbes/616342/

https://www.theverge.com/21428796/venus-gas-life-sign-discovery-phosphine-biosignature