makale içerik
Çığ Nedir?
Eğimli yamaçlardan yuvarlanan ve yuvarlandıkça da büyüyen kar kütlesine çığ denir. Çığ olayı, kar yağışının ve yamaç eğiminin fazla olduğu, bitki örtüsünden yoksun yerlerde görülür. Çığ olayı, bazen eski kar tabakası üzerindeki yeni kar örtüsünün bazen de zeminin üzerindeki bütün kar örtüsünün kayması şeklinde olur. Kar yağışından sonra rüzgârın oluşması, kar örtüsünün belirli alanlarda birikmesine bu da çığ olayına neden olabilmektedir. Kar örtüsü üzerine yağmur yağması, örtünün ağırlığını arttırdığı için çığlara neden olabilmektedir. Bu tür çığlar çoğunlukla ilkbaharda gerçekleşir.
Çığ olayında arazinin eğimi önemli bir etmendir. 50 dereceden fazla eğimli yerlerde kar örtüsü tutunamadığı için bu tür yerlerde çığ olayı gerçekleşmez. Çığ olaylarının büyük bir kısmı, 28 ile 45 derecelik eğime sahip alanlarda görülmektedir. 25 dereceden az eğimli alanlarda küçük çaplı çığlar meydana gelir.
Çığ olayına etki eden etmenlerden biri de bitki örtüsüdür. Bitki örtüsünden yoksun yamaçlarda ya da kaygan bir zemin oluşturan nemli otlarla kaplı yamaçlarda çığ olayı daha çok görülür. Orman alanlarında ağaçlar, kar örtüsünü tuttuğundan harekete geçmesini önler. Bu nedenle orman alanlarında çığ olayı görülmez. Çığı etkileyen etmenlerden biri de zeminin yapısıdır. Fiziksel ayrışmanın fazla olduğu bu nedenle ayrışmış örtülerin bulunduğu yüzeyler ile kaygan bir yapı oluşturan killi arazilerde çığ tehlikesi daha fazladır.
Çığ olayına yeryüzünde daha çok dağlık bölgelerde rastlanır. Avrupa ile Asya arasında uzanan Alp-Himalaya dağ kuşağı, Güney Amerika’da And Dağları, Kuzey Amerika’da Kayalık ve Sierra Nevada Dağları bu tür olayların görüldüğü başlıca yerlerdir.
Çığ Türleri
Çığlar, kar tabakalarının fiziksel özelliklerine, başlangıç bölgelerinin türlerine, oluşum mevsimine ve arazi morfolojisine bağlı olarak sınıflandırılabilirler. 3’e ayrılmaktadır.
Tabaka çığları: Bu çığın meydana geleceği zaman, kar tabakası veya tabakaları başlangıç bölgesinde ve akış hattı boyunca sert ancak kırılgandır. Kolaylıkla kırılabilir. Bu tip çığların başlamasına neden olan başlıca faktör, sert kar tabakalarının üstüne gelen herhangi bir ekstra yükün, kar yüzeyi boyunca hızlı bir şekilde iletilmesidir.
Islak çığlar: Çığ çalışmalarında, yamaç aşağı olarak esen ve ısınmaya neden olan Foehn (Fön) rüzgarları önemli bir yer tutar. Islak kar çığının yağmur ile beraber gelen havanın ısınması ile, özellikle ilkbahar aylarında oluştuğu gözlemlenmiştir. Hızları düşük olmasına rağmen yoğunlukları yüksek olduğundan büyük hasarlara neden olurlar.
Toz çığlar: Eğer ortamda nem oranı çok düşük kuru bir kar var ise, bu durumda iki farklı hareket mekanizmasına sahip iki tür çığ oluşur. Akma sırasında “çekirdek” ismini verdiğimiz ve zeminde yüksek yoğunluğa sahip kar ve hava karışımı bir kütle var ise, bu tip çığa “kuru kar çığı” bu çekirdeğin olmaması halinde ise, “toz çığ“ adı verilir.
Türkiye’de Çığ Problemi
Türkiye’nin özellikle kuzey-kuzeydoğu ve doğu kesimlerinde, çığ olayına uygun topografik ve meteorolojik koşullara sahip dağlık alanlar mevcuttur. Dağlık alanların, Türkiye yüzölçümünün yaklaşık 1/3’ünü oluşturduğunu düşünecek olursak, çığ olayının meydana geldiği alanların yayılımının ne kadar büyük olduğu anlaşılır. Bu bölgelerde meydana gelen çığlar, yerleşim yerlerini, yolları, turistik tesisleri ve diğer bütün devlet yatırımlarını tehdit etmektedir. Çığ olayının yerleşim yerlerine etkisi her afet türü gibi sosyal ve ekonomik açıdan olmaktadır. Çığın sosyal etkisi sadece can kayıpları ile sınırlı değildir. Çığdan etkilenen alanlardaki maddi kayıpları karşılayamayan insanların bölgeden göç etmesi de bir sosyal sonuçtur. Ekonomik açıdan bakıldığında ise, bölgede çığların verdiği hasarların kısa sürede telafi edilememesinin getirdiği zorluklar nedeni ile oluşan üretim ve iş gücü kayıpları giderek artmakta ve bazı bölgelerin turizm potansiyeli dahi dolaylı olarak etkilenmektedir.
