İlk Türk devletlerinin komşuları ile olan ilişkilerinde ekonomik ve askeri unsurlardan hangisi daha müessir olmuştur?

İlk Türk devletlerinin başlıca komşusu olan Çin ile ekonomik ve askeri düzeyde bir oldukça ilişkisi olmuştur. İlişkileri kimi vakit cenk veya siyasi- ekonomik çekişmeler üstüne kurulu iken, kimi zamansa kültürel anlam da yakınlık kurularak oluşturulmuştur. Türkler ve Çinliler içinde ki çekişmelerin aslolan sebebi orta Asya ve uzak doğuya hakim olma tutkusunun yanı sıra ekonomik ve kültürel açıdan birbirlerini etki dibine almak içindir. Hunlar döneminde başlamış olan bu ilişkiler Göktürkler ve Uygurlarla devam etmiştir. Hunlar döneminde Çin’in üstüne olan saldırılar artarak devam etmekteyken Çin, bu saldırılardan kendini korumak için meşhur Çin seddinin inşasını gerçekleştirmiştir. Günümüzde uzaydan dahi çekilen fotoğraflarda görülebilen dünyanın en uzun müdafaa hattı Çin seddidir. Bugün bu görkemli yapıya bakıldığında Türklerin azim ve kararlılığının yanı sıra Çinlilerin de her tehlikeye karşı koyabilecek sabır ve iradeye haiz olduklarını gösterir.

Hunların askeri açıdan olan büyüklüğünü Çin seddini yapmak engelleyememiştir. Her türlü yeniliği deneyen Çin, Türk askerleri şeklinde kuşandırılmış ve silahlarla donatılmışsa da oldukça ta bir şey değişmemiştir. İlerleyen vakit zarfında baskı dibine alınan Çin ile ticari ilişkilerin geliştirilmesi amaçlı bir oldukça tecim ehli Çin’e gönderilmiştir. Çin mallarının kullanması ve rahatlıkla bulunuyor olması Türklerin Çinliler şeklinde giyinmesine özenmesine sebep olmuştur. Lüks ömür ve konforu Türk beyleri içinde ikilik çıkarmak için kullanan Çin, bu amacında başarıya ulaşmış olup Göktürkleri ikiye bölmüştür. Sonra ki zamanlar da Göktürklerin şark bölümü Çin hakimiyetinde elli sene kadar kalmış, meydana getirilen isyanlarla Türklerin tutsak edilemeyeceği düşüncesinin günümüzde ki simgesi olmuştur.