Lehçe, Şive, Ağız, Dil, Jargon, Argo

Bu yazı Nur Avlar tarafından 25.10.2019 tarih ve 14:00 saatinde Türk Dili ve Lehçeleri kategorisine yazıldı. Lehçe, Şive, Ağız, Dil, Jargon, Argo

makale içerik

Lehçe, Şive, Ağız, Dil, Jargon, Argo
İnternette ara Kısa Linki Kopyala

Lehçe, Şive, Ağız, Dil, Jargon, Argo

Bir dilin uzun yıllar önce yazılı kaynaklarla takip edilemeyen dönemlerinde kendisinden ayrılan; ses yapısı, dil bilgisi ve söz varlığı açısından oldukça farklılaşarak meydana gelmiş bir koluna lehçe denir. Lehçenin meydana gelmesi, dilin karanlık döneminde meydana gelmektedir. Yani lehçelerin ne zaman ve nasıl oluştuğu hakkında kesin bilgi yoktur. Bir dilin çok sayıda lehçesinin olması, onun köklü ve güçlü bir dil olduğunu göstermektedir

Lehçe

Lehçe kavramı, Türkologlar ve dil bilimciler tarafından iki farklı şekilde ele alınmaktadır. Bunlardan birincisi, halk terminolojisinde de yer edinmiş olan “bir dilin kolları” anlamıdır. Mesela Azerbaycan Türkçesi veya Gagauz Türkçesi bunlara örnektir. Dilin çeşitli zamanlarda oluşan kollarını ifade eder. Fakat dil bilimsel anlamda lehçe bu şekilde alelâde tanımlanamaz ve yanlıştır. Bir dilin konuşma veya yazı dili farklı olan tüm kollarına lehçe kavramını kullanmak doğru olmayacaktır.

Bir terim olarak lehçe, doğru ve teknik olarak “bir dilin karanlık dönemlerde kendisinden ayrılmış ve bugün aralarında ses, biçim ve söz varlığı yönünden çok büyük farklılıklar olan kolu” olarak kabul edilmelidir. Yani lehçeler, dilin tüm yönleriyle köklerinden uzaklaşma temayülü gösterir. Bu anlamda Azerbaycan Türkçesini bir lehçe olarak kabul etmek mümkün değildir. Çünkü Oğuz grubuna ait bu dil kolları, çok küçük ses değişiklikleri ve söz varlığı farklılıkları dışında birbirine çok benzemektedir.

Şive

Peki Azerbaycan Türkçesi, Kırgız Türkçesi veya Türkmen Türkçesi lehçe değil de nedir? İşte burada “şive” kavramı karşımıza çıkıyor. Bir dilin köklerinden çok fazla uzaklaşmayan kolları için şive denilmektedir. O hâlde dilimizin kollarından olan Türkiye Türkçesi, Kazak Türkçesi veya Özbek Türkçesi için Türkçenin şiveleri demek daha doğru olacaktır. Buradan hareketle diyebiliriz ki, lehçe de şive de dilin kollarını göstermektedir. Fakat lehçe dilden oldukça uzaklaşan kolları; şive ise dilden çok fazla uzaklaşmamış olan kolları ifade etmektedir. Bu nedenledir ki şive kavramı yerine “yakın lehçe” de kullanılmaktadır.

Türkçenin kollarından Çuvaşça ve Yakutça lehçe olarak kabul edilebilir.  Bu lehçelerin ortaya çıkmasında, coğrafi özellikler de etkili olmuştur. Oğuz Türklerinden uzak düşen bu Türk toplulukları, zamanla Göktürkçeden ciddi anlamda uzaklaşan bir Türk dili kullanmaya başlamışlardır. Meydana gelen lehçeyi bir Türkiye Türkü olarak anlamanız mümkün değildir. Bunun için bazı dil bilimciler, Yakutça gibi lehçeleri artık farklı bir dil olarak kabul etmektedir.

Lehçeler dilin karanlık döneminde oluşurlar, şivelerin oluşma dönemleri yazılı kaynaklarda takip edilebilir.

Bir dilin farklı lehçelerini kullanan kişiler kolay kolay anlaşamazlar. Fakat farklı şiveleri konuşan kişiler kolaylıkla anlaşabilirler.

Bir dilin genellikle lehçesi daha az, şivesi daha çok olur.

Lehçeler dil bilgisi (gramer) farklılıkları da içerir; fakat şivelerin böyle bir farklılığı yoktur.

Ağız

Herhangi bir ülke sınırları içerisinde şehirden şehire kasabadan kasabaya hatta köyden köye değişebilen küçük farklılıklardır. Türkiye Türkçesi bir şive olduğundan Türkiye sınırları içerisinde birden fazla ağız örneği vardır. Ağızda bir ülkenin sınırları içerisine yoğunlaşmamız gerekir. Ağız, sadece söyleyişte farklıdır, yazıya geçildiğinde ağızdaki söyleyiş özelliği tümden kaybolur. Roman, hikâye ve bilhassa tiyatroda kişiler konuşturulurken realiteyi yakalamak için "ağız"a başvurulur. Erzurum ağzı, Kastamonu ağzı, Konya ağzı, Tokat ağzı gibi.

Jargon

Aynı meslek veya topluluktaki insanların ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya söz dağarcığıdır. Diğer bir deyişler fikri, mesleki ve benzeri ortaklık gösteren kimselerin oluşturdukları ortak dil veya ifadeler bütünüdür. Genellikle kullananlar dışında kimsenin anlamayacağı bir dildir. Örneğin; Gemici dili.

Argo

Ortak dilin dışında, daha çok küçük gruplar arasında kullanılan söz ve söyleyişlerden oluşan özel dildir. Diğer bir ifadeyle toplumun belli bir çevresi tarafından kullanılan kendine has sözcük ve deyimleri bulunan özel bir dildir. Genel olarak var olan sözcüklere yeni anlamlar yüklenmesiyle oluşturulmuştur. Örneğin; “ayvayı yemek” zor duruma düşmek anlamında kullanılan bir deyiştir.

Dil

Bir sesli işaretler sistemi olan dil, aynı toplulukta yaşayan veya aynı milletten olan insanların anlaşabilmelerini sağlayan en gelişmiş iletişim aracıdır. Dilin kaynağı çok eskilere dayanır ve dilin kendinden doğma kuralları vardır. Dil, toplumun ortaklaşa meydana getirdiği ve kullandığı canlı bir varlık, sosyal bir kurumdur.

 

 

 

 

Anahtar Kelimeler : Lehçe,,Şive,,Ağız,,Dil,,Jargon,,Argo

Pinterest Google News Sitesinde Takip Et Facebook Sayfamızı Takip Et Google Play Kitaplar